تا قبل از بسته شدن سد سلما همه چیز به خوبی پیش می‌رفت، اما افغان‌ها که سلما را بستند هر سال مخزن سد دوستی کمتر و کمتر شد تا اینکه از یکی دو سال قبل عملاً زنگ خطر کاهش مخزن سد دوستی و کمبود آب در مشهد به صدا در آمد.

هر چند که خشکسالی‌ها نیز در این داستان بی‌تأثیر نبوده، اما انباشت فعلی سد سلما که افزون بر ۶۰۰ میلیون متر مکعب است، نشان از آن دارد که یکی از شاهرگ‌های اصلی تغذیه دوستی با بسته شدن سد سلما بر روی هریرود از بین رفته است. این یعنی آبی که از مسیل‌ها و جمع روان آب‌ها به سد دوستی منتهی می‌شود، محدود به مناطق مرزی بین ایران و ترکمنستان شده است که البته در این بین سهم روان‌آب‌های ایران خیلی قابل توجه‌تر از آنی است که از سمت ترکمنستان به دوستی وارد می‌شود، اما با این وجود همچنان میزان برداشت آب دو کشور از سد دوستی به مقدار مساوی انجام می‌شود.

وجود برخی نگرانی‌ها ناشی از کم شدن مخزن آب پشت سد دوستی و نیز افت کیفیت آب شرب مشهد که در برخی از نقاط شهر بو ورنگ خاصی داشته، موجب شد تا مسیر حدود ۱۸۰ کیلومتری مشهد تا سد دوستی را در پیش بگیریم و از نزدیک شاهد آنچه که پشت این سد وجود دارد، باشیم.

با همکاری شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی و نیروهای مرزبانی، اکیپ خبری قدس در محل سد دوستی حاضر شد. سدی که یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون متر مکعب حجم مخزن آن است و گزارش روزانه آن (۲۹/ ۷/۹۷) نشان از وجود ۱۷۷ میلیون متر مکعب آب پشت سد دارد. این یعنی چیزی در حدود یک دهم از ظرفیت مخزنی سد!

  همه علائم کم آبی دوستی

در اندر احوالات فعلی شرایط مخزنی آب سد دوستی این نکته بس که ارتفاع برج آبگیر سد از کف ۸۴ متر است که میزان آن عملاً صفر شده و حتی از پای برج آبگیری هم پسرفت داشته و ۲۰ سانتی متری هم پایین‌تر رفته است!

برج آبگیر سد دو دریچه در تراز ۴۰ و ۵۵ متر دارد که با این شرایطی که آنجا دیدیم خیلی وقت می‌شود که آن‌ها عملاً کارایی خود را از دست داده‌اند و ارتفاع آب به آنجا نمی‌رسد!

دوستانی که از آب منطقه‌ای و مرزبانی همراهمان هستند، نقل قول می‌کنند که قبل از ساختن سد دوستی پاسگاه‌های مرزبانی و برج‌های نگهبانی مرزی در امتداد فعلی سد وجود داشته که با ساخت سد دوستی محل این پاسگاه‌ها جا به جا شده است. برج‌های مراقبت پاسگاه‌ها اما بعد از این تغییرات با آبگیری سد کاملاً زیر آب رفتند و تا همین چند ماه قبل حتی با کم شدن قابل توجه آب همچنان زیر آب باقی مانده بود، اما در حال حاضر آنقدر آب سد کم شده که به وضوح این برج‌ها را می‌توان مشاهده کرد!

افت روزانه دو سانتی‌متری آب پشت سد با ورودی تقریباً صفر نشان می‌دهد که اگر بارانی نیاید و برفی نبارد مشهدی‌ها روزهای سخت بی‌آبی را پیش رو خواهند داشت.

با این وجود مشهدی‌ها باید چشم به آسمان و رحمت الهی داشته باشند تا بلکه عطش و تشنگی سد دوستی با این بارش‌ها برطرف شود و نگرانی‌ها از بین برود.

  تا خشک شدن سد دوستی راهی نمانده!

بنا بر آنچه که در توافقنامه و پروتکل اولیه بین ایران و ترکمنستان منعقد گردیده است حق برداشت هر کشور از آب پشت سد به میزان برابر در نظر گرفته شده است، بر همین مبنا مأموران بخش آب ترکمنستان و کارکنان آب منطقه‌ای مستقر در سد دوستی روزانه در اتاقکی که مشترک دو کشور است حاضر می‌شوند و در مورد میزان برداشت آب هر کشور حساب و کتاب دقیقی دارند، این مسئله یعنی هم اکنون با ۱۷۷میلیون آبی که پشت سد وجود دارد، نیمی از آن سهم ترکمن هاست و ما هر حساب و کتابی که داریم باید بر اساس چیزی بیشتر از ۸۰ میلیون متر مکعب آب باشد.

به فرض برداشت همان ۲۰۰ هزار مترمکعب روزانه آب از سد دوستی توسط شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی برای شهر مشهد در ماه حدود ۶ میلیون متر مکعب آب از سد دوستی به مشهد منتقل می‌شود با همین حساب و کتاب با علم به اینکه بشود از ۱۰۰ در صد مخزن پشت سد استفاده عددی کرد در حدود ۱۳ یا ۱۴ ماه دیگر می‌شود آب مشهد را از سد دوستی تأمین کرد، بنا به شرایط و کیفیت آبی که سد دارد تا چند ماه دیگر می‌شود از دوستی آب برداشت کرد؟ سؤالی است که قطعاً پاسخی نگران کننده خواهد داشت و برای حفظ شرایط حداقلی موجود راهی جز نزول بارش‌ها نمی‌ماند! البته که صرفه‌جویی و بهینه مصرف کردن آبی که در حال حاضر در دسترس ماست می‌تواند بر طول زمان بهره‌وری از آب سد دوستی بیفزاید.

 روان آب‌هایی که از دست می‌دهیم

با پس زمینه‌ای که برایمان از شرایط آبی سد دوستی و آینده آبی شهر مشهد به وجود می‌آید، راه برگشت را در پیش می‌گیرم در بین راه اما به چندین و چند مورد از مسیل‌هایی که محل عبور روان‌آب‌های فصلی هستند برخورد می‌کنیم. روان آب هایی که همه آن‌ها به کشف رود منتهی می‌شود و بعد از آن بدون اینکه برای آن برنامه‌ای داشته باشیم سر از کشور ترکمنستان در می‌آورند! شاید اکنون که افغان‌ها برای جمع‌آوری آب‌های سطحی شان برنامه دارند و ترکمنستان از قطره‌ای از آب مرزی‌اش نمی‌گذرد، داشتن نقشه راه برای استفاده از روان آب‌هایی که از کشورمان خارج می‌شوند، بتواند گوشه‌ای از مشکلات ناشی از تنش‌های آبی فرا روی ما را حل کند.

منبع: روزنامه قدس

انتهای پیام/